معاونت فناوری و کاربردی سازی

پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری وابسته به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری‌  در 20/8/1383 به‌استناد به مجوز 6503/22 شورای گسترش عالی وزارت علوم تحقیقات و فناوری با اهدافی چون توسعه و گسترش پژوهش در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری و در راستای احیاء و مستند سازی آثار به منظور کیفیت آنها و آشکار نمودن حلقه­ های گمشده فرهنگی، تاریخی و طبیعی و همچنین زمینه سازی مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی مرتبط تأسیس گردید.

این پژوهشگاه علاوه بر نقش محوری که در توسعه و پیشرفت علم در حوزه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و اعتلای فرهنگی کشور دارد، وظایف حاکمیتی را به دوش می کشد که بخش قابل توجهی از فلسفه وجودی آن را شامل می گردد و‌  به عنوان مرکز تحقیق و توسعه، فعالیت‌های پژوهشی را در راستای تحقق اهداف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور انجام می دهد.

در حال حاضر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری دارای پژوهشکده‌ها و گروه‌های پژوهشی به شرح زیر مي باشد:

• پژوهشکده مردم‌شناسي
• پژوهشکده باستان‌شناسي
• پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی - فرهنگی
• پژوهشکده‌ابنیه و بافت‌
• پژوهشکده زبان شناسی، كتيبه‌ها و متون
• گروه هنرهای ملی (سنتی)
• گروه میراث طبيعي
• گروه گردشگری

وظایف و اختیارات این پژوهشگاه به شرح زیر مي باشد:

• بررسی و شناسايي نیازهای پژوهشی در زمينه شناخت آثار ارزشمند فرهنگي- تاريخي ايران در جهان شامل آثار مادي (منقول و غير منقول) و غير مادي كه به نحوي دلالت بر هويت فرهنگي- تاريخي جوامع، اقوام و دوره‌هاي تاريخي نمايد.
• اجراي طرح‌هاي پژوهشي، كاربردي و توسعه‌اي به منظور تحقق اهداف پژوهشگاه
• فراهم آوردن امكانات لازم و متناسب با فعاليت‌هاي پژوهشي مرتبط
• همكاري پژوهشي با دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشي داخل و خارج كشور به منظور ارتقاي كيفيت
• فعاليت‌هاي پژوهشي در زمينه ميراث فرهنگي و گردشگري با رعايت قوانين و مقررات مربوط
• ارایه خدمات مشاوره­اي به‌اشخاص حقيقي و حقوقي بر اساس نتايج فعاليت‌هاي علمي و پژوهشي انجام شده در پژوهشگاه
• انتشار مجله،كتاب علمي، جزوه‌اموزشي، توليد نرم افزار و برنامه‌هاي رايانه­اي متناسب با اهداف پژوهشگاه طبق ضوابط و مقررات مربوط
• برگزاري همايش‌هاي علمي و ارایه دستاورد‌هاي پژوهشي در قالب كارگاه‌هاي آموزشي با رعايت ضوابط و مقررات مربوط.

در این راستا در این نوشتار سعی شده‌است تا در ابتدا هر پژوهشکده/گروه به طور اجمالی معرفی گردد؛ نقش پژوهشکده/گروه در حوزه‌ی خود تبیین گردد؛ اهمیت، اولویت­ها، نیازها، موانع و محدودیت­های حوزه­ی مورد بررسی تبیین گردد، مثال­هایی از نحوه‌ی کاربست محصولات، خدمات و نیازهای آن حوزه در مراکز نوآوری آورده شود و در آخر نیز تجزیه و تحلیلی کلی از قوت­ها، ضعف­ها، تهدیدها و فرصت­های آن حوزه در محیط­های فرهنگی – اجتماعی، زیست محیطی، تکنولوژی و اقتصادی ارایه گردد و در انتها نیز جمع بندی و نتیجه‌گیری کلی از هریک از پژوهشکده­ها/گروه‌ها و حوزه مرتبط عرضه گردد.

معاونت فناوری و کاربردی سازی بر اساس اصلاحیه اساسنامه پژوهشگاه مورخ  24/11/1394  با هدف ایجاد زمینه ­های کاربردی سازی نتایج پژوهشی، پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بطور خاص و کلیه پژوهش­های این عرصه بطور عام، بر زمینه استفاده از نوآوری‌های فناورانه و خلاقانه تشکیل شده است. اهم وظایف و اهداف معاونت فناوری و کاربردی سازی پژوهشگاه بر تدوین و ابلاغ آئین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مرتبط با وظایف معاونت و نظارت بر واحدهای تابعه به منظور حسن اجرای وظایف در کلیه امور فناوری پژوهشگاه؛ و همچنین پیگیری، بسترسازی و حمایت از تشکیل مراکز رشد، کارآفرینی واحدهای فناوری در حوزه میراث فرهنگی و ایجاد ارتباط لازم با مؤسسات داخلی و خارجی به منظور همکاری در امور فناوری و مبادله خدمات علمی و فناوری استوار است. ساختار در نظر گرفته شده برای این معاونت، سه حوزه مدیریت امور فناوری، مراکز رشد  واحدهای فناور؛ مرکز مشاوره و ارائه خدمات تخصصی و مرکز سیاست پژوهی و آینده‌پژوهی را شامل می­گردد.

مدیریت امور فناوری، مراکز رشد  واحدهای فناور

مراکز ( نوآوری) و رشد :

این مراکز نهادها يا چارچوب‌هايي هستند كه براي پرورش يا ايجاد استارت آپ­ها و یا كسب و كارهاي كوچك (دارای ایده‌های قابل تجاری شدن مبتنی بر علم و فناوری) تأسيس مي‌شوند. مركز رشد، فضاي اداري و آزمايشگاهي همراه با خدمات حمايتي و پشتیبانی مختلف با صرف حداقل هزينه را براي شركت‌هاي نو پا فراهم مي‌كند و همچنين شبكه‌سازي و برخي خدمات جانبي را براي آنها تأمين مي‌نمايد.

واحدهای فناور :

واحدهایی دارای هویت حقوقی مستقل از مراکز رشد که با توجه به اساسنامه و یا سایر اسناد قانونی در زمینه کاربست پژوهش‌ها و توسعه فضای فناوری، انتقال فناوری، ارائه خدمات تخصصی و تجاری کردن نتایج حاصل از پژوهش‌های کاربردی فعالیت می نمایند. این واحدها شامل شرکت‌های خصوصی، واحدهای پژوهش و توسعه، و یا مراکز پژوهشی وابسته به دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها یا دستگاه‌های اجرایی هستند.

این مدیریت، به مطالعه، برنامه‌ریزی و اتخاذ تدابیر و تمهیدات اجرایی لازم برای ایجاد همسویی میان فعالیت‌های مرتبط با توسعه فناوری و نوآوری در پژوهشگاه و مراکز میراث فرهنگی و گردشگری در سطح کشور، به منظور افزایش کارایی و اثر بخشی فناوری در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری -با جهت گیری توسعه تحقیقات کاربردی- با همکاری واحدهای ذی ربط می­پردازد. همچنین انجام حمایت و پشتیبانی­های لازم از ترویج و توسعه فناوری بویژه فناوری‌های بومی و تدوین برنامه فناوری و بودجه سالانه پژوهشگاه برای انتقال دانش فنی و بومی کردن فناوری‌های انتقال یافته به داخل کشور، از اهم وظایف این مدیریت است.

در راستای تفاهم نامه های میان معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری خانه تاریخی سرهنگ ایرج، به عنوان اولین مرکز نوآوری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری؛ احیاء و مورد بهره برداری قرار گرفت.

مرکز مشاوره و ارائه خدمات تخصصی

این مرکز به جهت راهنمایی صاحبان کسب ‌و کار و مسئولین بخش میراث فرهنگی و گردشگری در نحوه استفاده از فناوری‌های نوین و کاربردی سازی پژوهش‌ها برای رسیدن به اهداف پژوهشی، کاربردی، اجرایی و سازمانی متمرکز می باشد. علاوه بر این در ارتباط با میراث فرهنگی سایر بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی ممکن است برخی نهادها و سازمان برای رسیدگی به میراث فرهنگی و گردشگری بخش خود نیازمند خدمات مشاوره تخصصی در حوزه های مختلف پژوهشی و کاربردی میراث فرهنگی و گردشگری باشند که مرکز مشاوره مسئولیت انجام امور فوق را عهده دار خواهد بود. افزون بر موارد فوق مرکز مشاوره وظیفه ارائه خدمات مشاوره ای در مقیاس فرابخش میراث فرهنگی یعنی پیشینه تاریخی و فرهنگی تمامی زمینه‌های علمی، پژوهشی، کار و فعالیت در عرصه‌های  ملی و محلی را عهده دار خواهد بود.

در راستای مشاوره و ارائه خدمات تخصصی می توان به انجام طرح هایی چون: «طرح استاندارد سازی بافت تاریخی شیراز» به عنوان مشاوره به شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی؛ «بررسی و شناسایی محدوده طرح گرمسیری (شبكه، سد و سامانه انتقال آب)» به عنوان ارائه خدمات تخصصی و دیگر طرح ها اشاره نمود.

مرکز سیاست پژوهی و آینده‌پژوهی

سیاست‌ پژوهی :

فرآیند انجام‌دادن مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و ارائه نتایج است. آگاهی مستندی درباره یک مساله و درباره راه‌های حل آن مساله همراه با توصیه‌هایی به‌دقت مستدل برای عمل کردن.  سیاست‌پژوهی مستلزم استفاده از شواهد برای فهمیدن علل و عواقب مسائل و مزایا و خطرات راه‌های مختلف پرداختن به مسائل است.

آینده‌پژوهی :

آینده‌پژوهی با بهره‌گیری از طیف وسیعی از روش‌ها و با استفاده از تجزیه و تحلیل منابع، الگوها و روندهایی با ماهیت ثابت یا متغیر، به برنامه‌ریزی و هدف گذاری آینده‌های بالقوه محتمل می پردازد. در این راستا آینده‌پژوهی با شفاف سازی سیستم­ها و روندهای موجود؛ به کنکاش در زوایای نا شناخته­ای که تا حدودی قابل درک هستند پرداخته و با شناسایی حالت­ها و روندهای محتمل بالقوه آینده، پیامدهای تصمیمات کنونی را در هر یک از این حالت ها و روندهای ممکن بررسی می­نماید.

این مرکز با انجام پژوهش با هدف بررسی الزامات و نیازمندی‌ها‌ی بخش میراث فرهنگی و گردشگری در آینده به منظور نگاشت مسیرهای محتمل مطلوب توسعه میراث فرهنگی و گردشگری خلاق و دانش بنیان در راستای تحقق اهداف تبیین شده بخش میراث فرهنگی و گردشگری و هنرهای ملی در اسناد بالادستی کشورمی­پردازد. همچنین آسیب­شناسی حوزه های میراث فرهنگی و گردشگری و هنرهای ملی با تکیه بر مطالعات آینده‌پژوهی و رصد رویدادها و تحولات پیش رو، تعیین خط مشی کلی فعالیت‌های آینده‌پژوهی پژوهشگاه در چارچوب اهداف، وظایف و برنامه­ های راهبردی را فراهم می­آورد.

از جمله اقدامات انجام شده در این راستا به برگزاری نشست های تخصصی در زمینه آینده پژوهی با مراکزی چون: مجمع تشخیص مصلحت نظام، معاونت سیاست گذاری و توسعه معاونت علمی و فناوری نهاد ریاست جمهوری، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، دانشگاه آزاد اسلامی و حمایت از  رساله های دکتری در حوزه سیاست پژوهی و آینده پژوهی، می توان اشاره نمود.

ایجاد و راه اندازی مراکز نوآوری یکی از مهمترین اقدامات اجرایی در زمینه کاربرد سازی پژوهش های میراث فرهنگی و گردشگری است. نظر به گستردگی مفاهیم تحت پوشش و مرتبط با مفهوم میراث فرهنگی در زمینه ارزش های فرهنگی، تاریخی اصیل از یکسو پیشرفت های فناورانه و خلاقانه دنیای معاصر از دیگر سو و همچنین نیاز مبرم به خدمات و محصولات دانش محور، به عرصه پژوهش معرفی و حفاظت از میراث فرهنگی، اهمیت حضور اندیشمندان و متخصصین خلاق و نوآور را به این عرصه الزام آور می کند. بدیهی است که گرچه تنوع فعالیت ها و زمینه های کسب و کار مرتبط با میراث فرهنگی و گردشگری توجه مناسبی برای ایجاد و راه اندازی و رشد مراکز نوآوری است؛ اما پیچیدگی های فنی و الزامات قانونی و مهمتر از همه عدم آشنایی گسترده بخش های تخصصی – علمی جامعه با مفاهیم این عرصه بر پیچیدگی های فعالیت مراکزی از این دست افزوده است. طراحی مدل مفهومی مراکز فوق می تواند پاسخگوی بخشی از سوال های مرتبط با مراکز فوق باشد.

طراحی مدل مفهومی مراکز نوآوری

دلایل مختلفی را می توان در مورد اهمیت توجه به مخاطبین در نظر گرفت:

• بدون مخاطب، توجه به طرح چه ضرورتی دارد؟ و بعبارتی دلیل تالیف کتابی که هیچ خواننده ای ندارد چیست؟ ارتقای محتوای تولید شده بدون سنگ محک مخاطبین چگونه ممکن خواهد بود .
• مخاطبین  و تعدد آنها ضامن تامین پشتوانه های اعتباری و اقتصادی هر طرحی خ.اهند بود .
• تولیداتی که  بصورت رایگان  در اختیار قرار می گیرند، منابع و پشتوانه های اجتماعی و حتی اقتصادی خود را به اتکای میزان و تعداد بینندگان و مخاطبین شان تامین می کنند .
• امروزه تامین  حفاظت از میراث فرهنگی توامان با توسعه (مفهوم توسعه پایدار) بیشتر از گذشته در مرکز توجه جامعه قرار گرفته است، بنابراین توجه به گروههای مختلف برای انتقال موضوع و جلب مشارکت تعداد بیشتری از آحاد جامعه یک ضرورت اجتناب ناپذیر است .و این مهم بدون توجه و شناسایی مخاطبین طرح میسر نمی شود .

مخاطبان فعال، پویا و کنشگر را می‌توان شریک و مکمل هر طرحی  نامید و آن‌ها را در انواع و زمینه های متمایزی تعریف نمود. مخاطبان می‌توانند هواخواهان مستقیم، گروه‌های اجتماعی و فرهنگی، گروه‌های قومی، اجتماعات محلی، مصرف‌کنندگان اطلاعات علمی وپژوهشی، مراکز علمی و تحقیقاتی ، گروه‌های دارای علائق خاص- خرده فرهنگ‌ها و شیوه‌های زندگی، دوستداران فرهنگ‌های سلیقه‌ای و عرفی، دیگر اجزای بازار و امثال آن قلمداد شوند .

این وضعیت و پیچیدگی و تنوع در شکل‌گیری مخاطبان، برنامه مخاطب گزینی را در طرح از هر گونه طبقه‌بندی ساده ،  واحد و ثابت مخاطبان یا گروه‌های مخاطب باز می‌دارد. از این رو به شکل قرادادی می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که مخاطبان گروهی نیستند که در وحله نخست بنظر میرسد و از این رو مرزهای مشخصی ندارد انگیزه‌ها و جهت‌گیری‌های اولیه و بخصوص ثانویه گروههای مختلف اجتماعی در تعامل با طرح در این زمینه موثر خواهد بود  حتی در برخی مواقع گروههائی هم که به ظاهر هیچ منفعت و انگیزه‌ای برای استفاده از طرح  ندارند میتوانند مخاطبین طرح محسوب شوند  و این پیچیدگی ها همواره فرار وی موضوع مخاطب گزینی چنین طرحهایی ست . به علاوه، حتی اگر انگیزه‌های مخاطبان شفاف‌تر و دارای پیچیدگی های  کمتری نیز می‌بود، باز هم نمی‌شد گروههای مختلف  را تنها از روی محتوای نیازی که به منافع طرح دارند داوری و طبقه‌بندی نمود.

پس اینکه مخاطب ما در چه جایگاهی و با چه نقشی با طرح روبرو می شود اهمیت دارد، زیرا نوع ارتباط و هدفی که از مواجهه متقابل مخاطب و طرح انتظار داریم در ارتباط با هر نوع مخاطب متفاوت است. در مراکز نوآوری میراث فرهنگی و گردشگری  گاهی حتی مخاطب ما، نه متخصص مرتبط با موضوع میراث فرهنگی و گردشگریست و نه الزاما مصرف کننده محصولات این حوزه ها است. افراد زیادی در شکل گیری تصمیمات یک مخاطب نقش دارند مانند تصمیم گیرندگان، تصمیم سازان، تاییدکنندگان، مشاوران و… و ما باید بتوانیم برای همه آنها پیامها و اهداف مشخص داشته باشیم.

مخاطبین مرکز نوآوری

• 1) مخاطبینی که علاقه مندند بر زمینه نوآوری و خلاقیت ، تولیداتی در حوزه های نظری مربوط به حفاظت ازمیراث فرهنگی و توسعه گردشگری ، ارئه نموده و از این طریق وارد بازار کسب و کار شوند .(خدمات و محصولات در ساحت بخشی)
• 2) مخاطبینی که با تکیه بر توان تخصصی و مهارت در زمینه های مرتبط با بحش میراث فرهنگی و گردشگری از یکسو و خلاقیت و نوآوری در تولید محصولات میراث فرهنگی و گردشگری وارد بازار کسب و کار شوند .(خدمات و محصولات در ساحت بخشی)
• 3) مخاطبینی که با تکیه بر توان تخصصی و مهارت در زمینه های غیراز بخش
• 4) میراث فرهنگی و گردشگری از یکسو و خلاقیت و نوآوری در تولید محصولات مرتبط با بحش میراث فرهنگی و گردشگری وارد بازار کسب و کار شوند .(خدمات و محصولات در ساحت بخشی)
• 5) مخاطبینی که با تکیه بر توان تخصصی و مهارت در زمینه های مرتبط با بحش میراث فرهنگی و گردشگری و یا غیر از آنها از یکسو و خلاقیت و نوآوری در بهره برداری از زمینه های مختلف میراث فرهنگی و گردشگری تمایل دارند وارد بازار کسب و کار شوند .(خدمات و محصولات در ساحت بخشی)
• 6) مخاطبینی که با تکیه بر توان تخصصی و مهارت در زمینه های مرتبط با ساحت میراث فرهنگی و گردشگری از یکسو و خلاقیت و نوآوری در ارائه محصولات یا خدمات میراث فرهنگی و گردشگری مناسب برای سایر بخشها ، تمایل دارند وارد بازار کسب و کار شوند .(خدمات و محصولات در ساحت میان بخشی)
• 7) مخاطبینی که با تکیه بر توان تخصصی و مهارت در زمینه های مرتبط با ساحت فرابخشی میراث فرهنگی از یکسو و خلاقیت و نوآوری در ارائه طرحهای فراگیر و یا خرد توسعه ای در زمینه های مختلف اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، فنی – مهندسی و ... تمایل دارند وارد بازار کسب و کار شوند.

بر اساس آنچه بیان شد، مدل مفهومی ذیل برای مراکز نوآوری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری پیشنهاد می گردد:

نمودار ‏4‑1 : مدل مفهومی پیشنهادی مراکز نوآوری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری